Het bestaansrecht van Zwarte Wolf

[et_pb_section fb_built=”1″ _builder_version=”4.4.2″ custom_padding=”0px||||false|false” hover_enabled=”0″][et_pb_row _builder_version=”4.4.2″][et_pb_column _builder_version=”4.4.2″ type=”4_4″][et_pb_text _builder_version=”4.4.2″ text_font_size=”16px” hover_enabled=”0″]

Ik heb weer een nieuw voorleesfilmpje op mijn YouTube kanaal de verhalenvogel geplaatst: Het verhaal van Zwarte Wolf. Het idee voor dit verhaal werd geboren toen ik een keer ‘s avonds laat naar huis fietste onder een deken van sterren en van de maan, die gloeide en wel iets weg had van een gigantisch oog. Mijn verbeeldingskracht ging meteen ‘aan’. Wat voor nachtschepsel zou daar boven kunnen wonen? Het werd Zwarte Wolf. Hij woont al jarenlang in Nachtland, de verborgen wereld tussen de sterren. Hij is eenzaam, niemand weet dat hij bestaat, hij is onzichtbaar in het donker, totdat op een dag een klein meisje met een sterrenkijker hem ontdekt in het donker. 

Eenzaamheid

Het verhaal gaat over eenzaamheid, over niet gezien worden. Niets menselijks is Zwarte Wolf vreemd. Eerst doet hij nog moeite om op te vallen. Hij maakt rare bokkensprongen en roept heel hard naar de mensen beneden: ‘Kijk eens, hier ben ik!’  Maar niemand hoort hem en uiteindelijk houdt hij daarmee op. 

Zwarte Wolf is natuurlijk niet voor niets uit mijn pen geslopen. Hij wil gezien worden en ik ook. En gehoord. De uitdaging voor ieder mens, maar wellicht nog meer voor mensen met een vrij creatief beroep, zoals ik, is om gewaardeerd te worden voor je bijdrage aan de samenleving. Creatievelingen zitten echter niet in de hoek van de vitale of essentiële beroepen. Sterker nog, in veel gevallen kraait er geen haan naar als je als vrije kunstenaar niets maakt. De zorg gaat gewoon door, de voedselvoorziening, transport, onderwijs, het nieuws. En ook als je wel iets maakt, maar je creatie niet gezien wordt, heeft niemand daar weet van behalve jijzelf als maker. Het bestaat niet voor anderen. 

Bestaansrecht

Filosoof George Berkeley betoogde in de 17e eeuw esse est percipi – zijn is waargenomen worden. Het object (dat wat je waarneemt) kan niet bestaan zonder degene die waarneemt (het subject). Hij bedoelde dat iets materieels alleen maar bestaat doordat de zintuigen het waarnemen, dat de werkelijkheid, die we als echt en eenduidig ervaren, afhankelijk is van ons bewustzijn. Ik begrijp dat. Je geeft immers met je brein betekenis aan alles wat je zintuigen doorgeven, doordat het je waarneming in een bepaald referentiekader plaatst. Als je deze filosofie doortrekt naar het voorbeeld van Zwarte Wolf kun je zeggen, dat dit personage alleen bestaat als het wordt gezien. Als het filmpje wordt bekeken, het verhaal beluisterd. En wat zegt dit over het bestaansrecht van de schrijver? Een heel ongemakkelijke vraag. 

Ik had nog niet over dat grote woord bestaansrecht nagedacht totdat Ramsey Nasr het in de mond nam, aan tafel bij het VPRO programma Mondo. Hij vertelde dat hij toen de theaters gesloten werden hologig thuis zat (en met hem vele andere acteurs en artiesten). Gelukkig voor hem besloot het International Theater Amsterdam toen dat ze de Decamerone zouden gaan uitvoeren en hij werd gevraagd om mee te doen. Nasr beschrijft het moment waarop hij gebeld werd als een soort opluchting, van vreugde; hij had weer bestaansrecht.  

 De gekke kunstenaar

Deze opmerking raakte een gevoelige snaar bij mij. Want wat is je bestaansrecht als kunstenaar als je kunst niet gezien of gehoord kan worden? Als dat belletje niet komt? Die voelt als nihil. Ik worstelde al langer met deze vraag, maar voel me minder alleen nu ik me realiseer dat anderen dit gevoel delen. Met de keuze voor een creatieve loopbaan hoort het levensgrote risico dat je inspanningen en creaties niet gezien en gewaardeerd worden, wat zeker niet bevorderlijk is voor je welbevinden. Welk weldenkend mens kiest daar nou voor? Ik zei de gek en gelukkig zijn er genoeg andere gekken op deze wereld die kunst blijven maken; boeken, schilderijen, voorstellingen, muziek. Vaak hebben ze er een baan naast. Een enkeling heeft het geluk rond te kunnen komen van zijn of haar kunst. Als je je als kunstenaar door zoiets triviaals als bestaansrecht zou laten leiden – als je alleen iets zou creëren als je zeker wist dat het gezien en gewaardeerd zou worden – zou je kunst snel opdrogen. Stel je voor: een wereld zonder creatieve vruchten om van te genieten, een woestijn – dat is pas onbestaanbaar!

En ondertussen wacht daar Zwarte Wolf in het donker en kijkt naar de lichtjes onder hem. Het verhaal loopt goed af, hij wordt gezien. En dus bestaat hij echt, daar heeft de schrijver wel voor gezorgd.

Kijk en luister naar het verhaal van Zwarte Wolf.

[/et_pb_text][et_pb_video src=”https://youtu.be/MrdFIjDoPgY” _builder_version=”4.4.2″ hover_enabled=”0″][/et_pb_video][/et_pb_column][/et_pb_row][/et_pb_section]

Als ze God afschaffen zou ik meteen weer naar de kerk gaan.

[et_pb_section fb_built=”1″ _builder_version=”4.4.2″ custom_padding=”0px||||false|false”][et_pb_row _builder_version=”4.4.2″][et_pb_column type=”4_4″ _builder_version=”4.4.2″][et_pb_text _builder_version=”4.4.2″ text_font_size=”16px” hover_enabled=”0″]

Ik ben geboren in een gelovig, christelijk nest. Tot mijn twaalfde ging ik naar de zondagsschool, waarna ik de keuze kreeg om door te stromen naar de dienst voor volwassenen. Wat ik niet deed, want inmiddels geloofde ik al niet meer in God. Waarom zou ik dan anderhalf uur gaan zitten luisteren naar lange preken en liedjes zingen ter ere van de virtuele Here. No way!

Het nieuwe vloeken

Inmiddels leef ik alweer 38 jaar als afvallige. God mis ik niet, want ik zie zonder te geloven in een hogere, allesbepalende, alwetende, mannelijke almachtige, genoeg wonderen om me heen, vooral in de natuur, om te geloven in het leven zelf. Ik vind verdieping in gesprekken met anderen, in kunst, literatuur, psychologie en filosofie. Maar wat ik wel mis is de verbondenheid, de gemeenschap, de rituelen, de geplande momenten van bezinning. Nadenken over het leven en erover praten, ook over de uitdagingen. Over het geploeter dat het leven heel vaak is, al zullen we dat liever niet toegeven. Want toegeven dat je het leven ingewikkeld vindt, en dat je je soms behoorlijk ongelukkig voelt, is het nieuwe vloeken.

Het goede leven
Wat zo lekker is aan het geloof, is dat iedereen voor God gelijk is, in theorie althans. Of iemand een goed mens is wordt niet bepaald door de mate van succes, rijkdom, schoonheid of invloed die hij of zij heeft, maar op grond van andere waarden. Waarden die door iedereen ingevuld kunnen worden, zoals mededogen, geduld en solidariteit. Om die na te streven in je leven hoef je niet bepaalde uiterlijke kenmerken, talenten, afkomst of banksaldo te hebben. Hoe prettig is dat? Een goed leven leiden kan ook als je nul volgers hebt op Facebook of maar een mager bedragje op je bankrekening.  

Een nieuw geloof
In principe dan, maar inmiddels is er een nieuwe ‘wereldreligie’, het geloof in zelfredzaamheid en maakbaarheid, dat een heel ander beeld voorspiegelt van wat het betekent om een goed leven leiden. Dagelijks worden we omringd door nieuwe helden en heiligen. Mensen die het op eigen kracht gemaakt hebben, die de mythe van de maakbaarheid onderstrepen. Zie je wel, je kunt een perfect leven leiden als je maar….(zelf in te vullen) 
Dit zijn onze lichtende voorbeelden. Uitzonderlijke sporters, acteurs, zangers, influencers, tv persoonlijkheden. Helaas zijn deze voorbeelden niet zo gemakkelijk te evenaren en zijn het uitzonderingen. Enkelingen die op het juiste moment, de juiste mensen kenden en de juiste dingen deden, en daarmee zichtbaar en/of rijk geworden zijn, die over een bepaald uiterlijk of bepaalde talenten beschikken die het goed doen en die ook de mogelijkheid hebben gehad om ze te verzilveren. Wat overigens nog niets zegt over hoe zij zelf hun eigen leven en succes classificeren en waarderen.

Iconen
Maakbaarheid is het nieuwe Leitmotiv in ons leven en we hebben helemaal geen zedenpreek meer nodig om ons miezerig te voelen. Het moraliserende vingertje komt nu niet van de kansel, maar vind je op social media, duimpje omhoog of omlaag. Er is wel een belangrijk verschil. In de kerk voelden we ons allemaal gebrekkig, het lag niet aan ons als persoon, we waren gewoon mensen en mensen maken fouten en doen domme, egoïstische dingen. Nu is het duimpje veel persoonlijker. Grappig ook dat we voor dit duimpje het woord icoontje gebruiken, hetzelfde woord dat voor de komst van Facebook en Whatsapp vooral geassocieerd werd met een schildering van Jezus of Maria op een houten paneel, als uiting van eerbied voor het goddelijke. En anders dan het oude geschilderde icoon, geeft het nieuwe meteen antwoord op de vraag: Hoor ik er als mens wel bij, vindt ‘men’ mij wel leuk genoeg en hoeveel mensen vinden dat dan? Hoeveel duimpjes heb ik nodig voor de verlossing? 

Bestaansbevestiging
Dit weten brengt mij als schrijver, denker en zinzoeker in een nogal ongemakkelijke spagaat. Want ook al ben ik nogal sceptisch als het gaat over zelfredzaamheid en de maakbaarheid van je leven, zoals iedere willekeurige persoon vind ik het prettig om positief bevestigd te worden, aandacht en waardering te krijgen van mijn medemens. Ik weet dat ik in de grootsheid der dingen weinig meer voorstel dan de stofjes die ik iedere week van mijn badkamervloer veeg, en toch, misschien wel juist daarom, wil ik bevestigd worden in mijn bestaan. Een bevestiging die in het geloof simpel te regelen was, je werd ingeschreven in het geboorteregister van je kerkgenootschap en klaar was je. Je bent er, hoe onvolmaakt je ook mag zijn, een schaapje in de kudde. Een kudde die op een gegeven moment behoorlijk drukkend en dwingend kon zijn, dat wel. Ik pleit dan ook niet voor een terugkeer naar religie, maar voor wat er in de plaats is gekomen, de nieuwe doe het zelf – religie kan ik evenmin veel enthousiasme opbrengen. 

De enige plek is geen plek
Om nu bevestigd te worden in je bestaan moet je je hoofd ergens anders laten zien, niet op zondag in de kerk maar online, het liefst meerdere keren in de week. En dus blog ik en maak ik filmpjes en podcast. Hoe en waar anders kan ik mijn hersenspinsels delen in de hoop dat ze anderen bereiken? Er is geen andere plek voor seculiere ‘predikers’ dan de virtuele wereld. En er lijkt ook geen andere plek dan YouTube om te luisteren naar wat anderen hebben ontdekt, welke oude en nieuwe levenswijsheden, zorgen en tegenslagen ze met ons willen delen. En dit zijn geen echte plekken, als je de serverruimtes niet meetelt tenminste. Geen plekken waar je elkaar regelmatig in het echt kunt ontmoeten. De hand kunt schudden en elkaar kunt aankijken. Daarom alleen al zou ik zo weer naar de kerk gaan, maar dan alleen als ze God afschaffen.

Amen –  Oh ja, wil je deze post even liken?

Voor dit blog heb ik me laten inspireren door het boek:
replacement for religion van The School of Life.

[/et_pb_text][/et_pb_column][/et_pb_row][/et_pb_section]

Vals zingen en grappige dansjes doen

[et_pb_section fb_built=”1″ _builder_version=”4.4.2″ custom_padding=”0px||||false|false” hover_enabled=”0″][et_pb_row _builder_version=”4.4.2″][et_pb_column _builder_version=”4.4.2″ type=”4_4″][et_pb_text _builder_version=”4.4.2″ text_font_size=”18px” hover_enabled=”0″]

Waar kun je als schrijver nog over schrijven als de Corona verhalen je je neus uitkomen, vroeg ik mezelf af toen ik achter mijn laptop ging zitten voor mijn wekelijkse blog. En waarom dan toch een blog schrijven, sowieso? Hoeveel verhalen worden er al niet de ether in geslingerd. Moet ik daar ook zo nodig mijn ge-orakel aan toe voegen? Goede vraag. En het antwoord is: nee, natuurlijk hoeft dat niet. Maar toch doe ik het, want een schrijver schrijft nou eenmaal om de gekte tegen te gaan. Haar eigen gekte en die van de wereld.

[/et_pb_text][et_pb_text _builder_version=”4.4.2″ text_font_size=”18px” hover_enabled=”0″]

Laat ik in dit blog gewoon maar eens beschrijven waar ik me de afgelopen week mee bezig heb gehouden. Een prima uitgangspunt.

Ik heb een verhaaltje en een gymliedje geschreven, een kleur- en knutselwerkje gemaakt en een aantal voorleesfilmpje. Allemaal voor de kinderen die nu niet naar school kunnen en voor de ouders die daarmee weer wat in handen hebben om hun kroost bezig te houden. Maar, eerlijk is eerlijk, ik creëer dat alles ook voor mezelf. Ik snak naar lichtheid, speelsheid en vrolijke verhalen, naar vals zingen en grappige dansjes doen. Dat heb ik dus gedaan. Hieronder de linkjes.

 En waarschijnlijk zal ook de komende week daarmee grotendeels gevuld worden. Nieuwe verhaaltjes, filmpjes, liedjes, knutsels; wat er ook ontpopt in mijn hoofd en uit mijn pen komt kruipen. Ik voel al een nieuw liedje opkomen. Kijken wat er de komende week geboren wil worden. 

Hieronder ook nog het gymliedje. Niet alleen voor kinderen. Want ook als ‘groot mens’ is het heel goed om af en toe te hinkelen en met je kont te schudden. Gewoon even de dag mee beginnen, daar word je blij van. Ik tenminste wel 😉

 Goed weekend en tot volgende week! 

[/et_pb_text][et_pb_audio title=”Gymliedje” _builder_version=”4.4.2″ audio=”https://www.edithdewit.nl/wp-content/uploads/2020/03/gymliedje-lise.mp3″ hover_enabled=”0″][/et_pb_audio][et_pb_text _builder_version=”4.4.2″ hover_enabled=”0″ text_font_size=”18px” background_color=”#fff366″]

Leuke dingen om te doen:

Voorleesfilmpjes en paasknutselen met Vrolijke Vlinder
Een dagje thuis met Lise en Adriaan

[/et_pb_text][/et_pb_column][/et_pb_row][/et_pb_section]

Niet slagen maar falen is doodnormaal – waarom je door een bril met gebroken glazen juist helder kunt zien.

[et_pb_section fb_built=”1″ _builder_version=”4.3.2″ custom_padding=”0px||||false|false” hover_enabled=”0″][et_pb_row _builder_version=”4.3.2″][et_pb_column _builder_version=”4.3.2″ type=”4_4″][et_pb_text _builder_version=”4.3.2″ text_font_size=”16px” hover_enabled=”0″]

Ons leven hangt aan elkaar van verhalen en onze werkelijkheid wordt bepaald door het perspectief dat we als ‘verhalenverteller van ons eigen leven´ innemen. De bril waarmee we de wereld bekijken kleurt ons verhaal en ons leven. In dit artikel deel ik mijn gedachten over het ‘perfectie perspectief’. Een op het eerste gezicht aantrekkelijke bril, maar als je beter kijkt blijkt dat slechts schone schijn…

[/et_pb_text][/et_pb_column][/et_pb_row][et_pb_row _builder_version=”4.3.2″ custom_padding=”0px||||false|false” hover_enabled=”0″][et_pb_column _builder_version=”4.3.2″ type=”4_4″][et_pb_text _builder_version=”4.3.2″ text_font_size=”16px” hover_enabled=”0″]

Helaas pindakaas
De cursus omgaan met teleurstellingen gaat helaas niet door. Deze kreet komt uit een theatershow van Herman Finkers, alweer een tijd geleden (en het is trouwens ook de titel van zijn boek dat vorig jaar november verscheen). Het is een grap die me is bijgebleven, misschien wel omdat hij een diepere waarheid raakt; Het leven zit vol teleurstellingen, de een na de ander, en eigenlijk wennen we daar nooit aan. Ik tenminste niet. Al houden we ons groot en vinden we dat we het best goed voor elkaar hebben, aan teleurstellingen ontkomen we niet. Vroeg of laat dient zich weer zo’n situatie aan waarvan je denkt. Hé getsie, wat is dit nou? Waarom lukt dit niet? Waarom krijg ik niet wat ik had verwacht? Ik doe toch mijn best? Dan moet het toch goed gaan?

Iedereen kan slagen
Schrijver Penelope Fitzgerald heeft dit idee mooi verwoord in haar roman De Boekhandel. Ondanks tegenslag en sabotage houdt Florence, de heldin van het verhaal, moedig haar nieuwe boekhandel open. Haar redenatie is als volgt: je moet toch zeker slagen, als je alles geeft wat je hebt. Dat is een aantrekkelijk en wijdverbreid geloof. Als je maar alles op alles zet kun je je dromen leven, het perfecte leven leiden, is dat geen heerlijk vooruitzicht? Er zit echter een addertje onder het gras, meerdere zelfs. Juist door dit idee van de haalbare perfectie, de maakbaarheid van het leven en de creatiekracht van het individu, zijn teleurstellingen zo moeilijk te verkroppen, want als iets anders, minder prettig uitpakt dan we hadden verwacht, zegt dit kennelijk iets over onze inzet…over ons als mens. En dat is eigenlijk helemaal geen fijn gevoel!

Een kans die aan onze neus voorbij gaat, een relatie die niet zo soepeltjes verloopt, een compliment dat naar een ander gaat, een telefoontje dat maar niet komt. Dit soort teleurstellingen kunnen ons behoorlijk terneer drukken, onze hele dag vergallen. 

En hoewel de cursus omgaan met teleurstellingen wederom niet doorgaat, doe ik toch een poging om het leed – al was het alleen voor mezelf – wat te verzachten. En misschien geven mijn gedachten jou ook weer stof tot nadenken. Want ook gedachten zijn besmettelijk. 


Waar zit de angel?

Teleurstelling komt van het Middelnederlandse woord leur, dat verlies betekent. Het is de emotie die de kop opsteekt als we het idee hebben dat we iets hebben ‘verloren’. Eigenlijk hebben we niets verloren, maar wordt er niet aan onze verwachting voldaan. Daar zit dus de angel. Onze moderne samenleving is verslaafd aan perfectie en zelfvervolmaking, we hebben torenhoge verwachtingen van wat het leven eigenlijk zou moeten zijn, en wie wij zouden kunnen zijn als we maar hard genoeg ons best doen. Terwijl de realiteit is dat we heel vaak niet slagen in wat we zouden willen, niet een keer, maar aan de lopende band. Niet omdat we ons best niet doen, maar gewoon omdat het even tegenzit, we niet de juiste mensen kennen, het tijdstip niet gunstig is, we de lat simpelweg te hoog hebben gelegd. Het dagelijkse leven is weerbarstiger dan onze gedroomde werkelijkheid.
Er kan er maar één winnen, dus heeft de rest het nakijken. Dat zijn een heleboel teleurgestelde, soms ook boze mensen. En degene die nu wint, verliest een volgende keer.
Eigenlijk zijn we allemaal ‘verliezers’. Dat klinkt misschien negatief, maar is tegelijkertijd ook een enorm bevrijdende gedachte. Niet slagen, maar falen is doodnormaal. In mijn podcast met theatermaker Annemarie Koopman omschreef zij het als ‘struikelend vooruitgaan’. Dat vind ik een mooie insteek. Als we van onszelf stomme fouten mogen maken, sukkelig doen, struikelen en stotteren, geeft dat veel speelruimte! En misschien kunnen we dan bij het bekijken van het geklungel en de sociale onhandigheden van anderen ook de perfectiebril afzetten.  

Als we van onszelf stomme fouten mogen maken, sukkelig doen, struikelen en stotteren, geeft dat veel speelruimte! 

De kwaaie sprinkhaan

Dat brengt ons bij een ander addertje onder het gras van het perfectie perspectief. Als iemand perfect zou kunnen zijn – lees: precies zou doen wat wij van hem of haar verwachten – maar dat niet blijkt te zijn, dan doet hij of zij dus iets verkeerd. En daarmee projecteren we onze teleurstelling op een ander. Hij of zij krijgt de schuld. Zo wordt onvervuld verlangen niet alleen meer een vervelende persoonlijke emotie, maar kan het ook onze verbinding met anderen beschadigen. In het verhaal ‘Het grote avontuur van kleine Lise’ dat ik schreef samen met kindercoach Monique Smal, is een van de personages die we ten tonele voeren, een hele kwaaie sprinkhaan. Bij het minste of geringste springt hij uit zijn vel. Waarom hij zo kwaad is? Hij ziet alles dat anders gaat dan hij verwacht, als een teken dat anderen hem persoonlijk en moedwillig dwarszitten. Dat is het verhaal dat hij zichzelf vertelt. Iedereen heeft het op hem gemunt. Woede geeft explosieve kracht – ik noemde het in dit verhaal de superspringwoede – maar indien niet goed getimed en gedoseerd kan het veel kapot maken.


De bril met gebroken glazen
Gezien de negatieve bijwerkingen van de perfectiebril, namelijk onrealistisch hoge verwachtingen, leidend tot teleurstellingen en woede, lijkt het me een goed plan om de lat een stukje lager te leggen en te accepteren dat falen een groot onderdeel is van het leven. Als we kijken door een bril met gebroken glazen, zien we paradoxaal genoeg veel helderder dat we allemaal een beetje gebroken en imperfect zijn. Dat we als mensen eerder knoeiers dan kampioenen zijn en dat juist dat ons zo mooi maakt!

[/et_pb_text][/et_pb_column][/et_pb_row][et_pb_row _builder_version=”4.3.2″ column_structure=”1_2,1_2″][et_pb_column _builder_version=”4.3.2″ type=”1_2″][et_pb_text _builder_version=”4.3.2″ hover_enabled=”0″]

Luister hier naar het gesprek met Annemarie Koopman

[/et_pb_text][et_pb_text _builder_version=”4.3.2″ hover_enabled=”0″][/et_pb_text][/et_pb_column][et_pb_column _builder_version=”4.3.2″ type=”1_2″][et_pb_text _builder_version=”4.3.2″ hover_enabled=”0″]

Nieuwsgierig naar het boek? Je kunt het bestellen op de website van Monique Smal www.sunshinestories.nl

[/et_pb_text][et_pb_image src=”https://www.edithdewit.nl/wp-content/uploads/2020/03/boeklise-scaled.jpg” _builder_version=”4.3.2″ hover_enabled=”0″][/et_pb_image][/et_pb_column][/et_pb_row][/et_pb_section]

Verhaalkracht in tijden van onzekerheid

[et_pb_section fb_built=”1″ _builder_version=”4.3.2″][et_pb_row _builder_version=”4.3.2″][et_pb_column _builder_version=”4.3.2″ type=”4_4″][et_pb_text _builder_version=”4.3.2″ hover_enabled=”0″ text_font_size=”16px”]

Hoe ga je als mens om met onzekerheid? Iets waar wij van nature helemaal niet blij worden. Daarom vertellen we elkaar verhalen, al sinds mensenheugenis. Verhalen over het hoe en waarom van de dingen die gebeuren. Over de goden en over het lot. En ook al kunnen we tegenwoordig veel zaken verklaren en zelfs voorkomen – die onze voorouders als spelingen van het lot beschouwden – zijn verhalen en verbeeldingskracht nog steeds onze reddingsboei. Op meer dan een manier.

[/et_pb_text][et_pb_text _builder_version=”4.3.2″ hover_enabled=”0″ text_font_size=”16px”]

Verhalen als escapisme – de grenzeloze menselijke verbeeldingskracht

Een belangrijke functie van verhalen is dat ze ons meenemen uit de werkelijkheid naar een fictieve wereld. We zijn even ‘niet thuis’. Ook al zitten we nu met het Coronavirus min of meer opgesloten, de verbeeldingskracht heeft altijd alle vrijheid. We kunnen ons onderdompelen in de avonturen van helden en heldinnen en met hen meeleven vanaf onze bank. Als ik vroeger ziek thuis was zette mijn moeder een lp aan met verhalen; sprookjes, Pipo de Clown, Pinkeltje, Paulus de Boskabouter. Zo was ik afgeleid, werd de verveling tegengegaan. Mijn eigen kinderen luisterden later naar o.a. de Harry Potter verhalencd’s en tegenwoordig is er een enorme online luisterbieb die je toegang biedt tot een dagenlang verblijf in het parallelle universum van verhalen. Deze luisterbieb app kun je gewoon downloaden – en is nu ook toegankelijk voor mensen die geen lid zijn van de bieb. Super!

[/et_pb_text][et_pb_text _builder_version=”4.3.2″ hover_enabled=”0″ text_font_size=”16px”]

Verhalen als houvast – de mens als storytelling animal

Maar verhalen hebben nog een andere heel belangrijke functie die ons helpt om met onzekere tijden om te gaan. Ons brein is bekabeld voor verhalen. We zoeken altijd naar een logische verhaalstructuur met oorzaak en gevolg om te duiden wat ons overkomt. Om zin en betekenis te geven aan de dingen die zo maar gebeuren. Jonathan Gottschall schreef hierover het boek The Storytelling Animal. We leven ons leven als het ware in verhalen. Ze vormen onze werkelijkheid. Of zoals dichter Muriel Rukeyser het mooi verwoordde: Het heelal is gemaakt van verhalen niet van atomen. 

[/et_pb_text][et_pb_text _builder_version=”4.3.2″ text_font_size=”17px” text_text_color=”#ff3366″ hover_enabled=”0″]

Als we ons leven kunnen beschouwen als een verhaal, waarin we zelf de hoofdpersoon zijn, hoe kunnen we de situatie waarin we nu verzeild zijn geraakt, en wat dat met ons doet, dan vanuit verhaalperspectief duiden om houvast te krijgen? 

[/et_pb_text][et_pb_text _builder_version=”4.3.2″ hover_enabled=”0″ text_font_size=”16px”]

Krijsende stemmen in je kop

De verhalen die we, bewust en onbewust, weven geven iets van houvast, het idee dat we in control zijn, niet overgeleverd aan de chaos, ‘het zwarte gat’. Vaak is die onzekerheid persoonlijk, maar nu worden we gezamenlijk als geïndividualiseerde samenleving uit onze comfortzone gestoten. En wat gebeurt er als je uit je comfortzone wordt gedonderd? Je komt in de weerstand terecht. In je hoofd krijsen allemaal stemmen door elkaar. Al je ‘alterego’s’ komen naar boven. Herken je dat? Angst, boosheid, ontkenning, beschuldigingen verdringen zich om gehoord te worden:
‘Nee, hoe kan dit mij overkomen? Ik wil/kan dit niet. Wat nu? ‘Ik wil terug! Ik weet niet wat ik moet doen! Hellup! Waarom gebeurt dit? Wat moet ik doen om me niet meer zo rot te voelen. Wiens schuld is dit? Dit gebeurt niet echt! Er is niets aan de hand.’

Dat die stemmen die zich laten horen, daar kun je niet zoveel aan doen. Hoe verder je uit je comfortzone wordt geduwd, hoe heftiger de emoties, hoe harder de stemmen. Dat is onprettig, maar is een hoofdstuk, een fase zo je wil, van het verhaal; no shit, no story.
Dat is goed om te weten. Als je je realiseert dat al deze emoties erbij horen en dat je ze mag voelen, krijgen ze minder vat op je. Je kunt ze maar beter gewoon begroeten. 

Wel is het belangrijk om deze stemmen niet extra te voeden. Niet alleen in onszelf maar om ons heen klinken de stemmen uit de schaduw soms heel hard. Aan angstscenario’s hebben we nu niets, dus kies bewust welke verhalen van buiten je aandacht geeft en zo binnenlaat.  

[/et_pb_text][et_pb_text _builder_version=”4.3.2″ hover_enabled=”0″ text_font_size=”16px”]

In het bos

Nu we in een nieuwe werkelijkheid terecht zijn gekomen bevinden we ons in ‘het bos’. Het bos staat in verhalen voor de onbekende wereld. Deze kan prachtig zijn als een mooie lentedag, maar de bomen en dieren kunnen ook angstaanjagend overkomen. Woeste schaduwen en ogen in het duister, zoals in het verhaal van Sneeuwwitje wanneer ze door de jager wordt achtergelaten. Waar moet ze heen? Ze voelt zich verdwaald en verloren.

In de episode dat we ons in ons eigen leven ‘in het bos’ bevinden, moeten we opnieuw onze weg zien te vinden. Nieuwe vaardigheden opdoen en mensen ontmoeten (alleen op afstand in dit geval). Het bos is bij uitstek een tijd om te leren en je te ontwikkelen. Hoe leren we nu van deze situatie? Als personen en samenleving?

[/et_pb_text][et_pb_text _builder_version=”4.3.2″ text_font_size=”16px” hover_enabled=”0″]

Straks is het bal!

Het verblijf in het bos is slechts een hoofdstuk van het verhaal. Een periode die vroeg of laat voorbij gaat. En na het bos komt het bal! De beloning voor de weg die is afgelegd, voor het doorleven van de beproevingen. Het is het hoofdstuk waarin we de vruchten kunnen plukken van onze inspanningen. Vrijheid, gezondheid, weer samen zijn. Dit te weten geeft hoop en houvast. 

Nog meer food for thought over de kracht van verhalen: 

Bekijk hier de TedX Talk van Jonathon Gottschall. https://www.youtube.com/watch?v=Vhd0XdedLpY

[/et_pb_text][/et_pb_column][/et_pb_row][/et_pb_section]

Storytelling en storylistening – kunst kijken met een onzichtbare bril op je neus.

[et_pb_section fb_built=”1″ _builder_version=”4.3.2″ custom_padding=”0px||||false|false”][et_pb_row _builder_version=”4.3.2″][et_pb_column type=”4_4″ _builder_version=”4.3.2″][et_pb_text _builder_version=”4.3.2″]

Vanmorgen stond ik in een nog heerlijk rustige kunsthal KAdE in Amersfoort, met een klasje van 15 deelnemers die zich hadden aangemeld voor de workshop storytelling – een van de activiteiten die rondom de tentoonstelling Tell me your Story zijn geprogrammeerd. 

Toen ik werd benaderd om deze workshop te geven had ik even mijn bedenkingen. De tentoonstelling staat helemaal in het teken van kunst van zwarte Amerikaanse kunstenaars. Wat weet ik daarvan, wat kan ik daar als witte Nederlandse vrouw nou aan toevoegen? Wat voor zinnigs kan ik zeggen over de verhalen van deze kunstenaars? Ik weet het een en ander over storytelling maar ik ben geen kunsthistoricus. Toen bedacht ik dat ik helemaal geen kunstkenner hoef te zijn om verhalen te kunnen ervaren. Ieder verhaal wil gehoord of gezien worden. Het is voldoende om kunstkijker te zijn, om mijn tijd en aandacht te geven aan de verhalen. Dat is namelijk wat je doet als je iemand vraagt: tell me your story. 


Welk perspectief neem je in als storylistener?
Tijd en aandacht dus, maar er is nog iets nodig om verhalen echt te ervaren.
Als je naar het verhaal van iemand mag kijken of luisteren is het ook belangrijk om je bewust te worden van het perspectief dat je zelf inneemt als kunstkijker/storylistener. De betekenis van een verhaal wordt immers maar gedeeltelijk bepaald door de maker van het werk, de verteller. Wat je ziet wordt gekleurd of vervormd door de bril waardoor je kijkt, en die onzichtbare bril is heel bepalend voor de betekenis die je als kijker geeft aan het verhaal. Het verhaal vormt zich in je hoofd op basis van wat je zintuigen zien, en hoe je dat interpreteert op basis van je persoonlijke kennis en ervaringen – de verhalen van je eigen leven. 

Wat zou de bedoeling zijn van de storyteller?
De vraag die ik als insteek voor deze workshop koos is dan ook: wat hebben deze verhalen mij als persoon te vertellen. Wat zie ik de eerste keer, en wat als ik nog een keer kijk? Welke associaties roept het kunstwerk bij me op, en wat voel ik als ik ernaar kijk. Dat heeft allemaal te maken met mijn eigen perspectief. En wat als ik me verdiep in het perspectief van de maker? Wat zou de kunstenaar bedoeld hebben? We kunnen het nooit precies weten, omdat we niet in zijn of haar schoenen hebben gestaan, maar we mogen het er wel over hebben. Een van de waardevolle functies van kunst is immers dat het ons aan het denken zet.

Menselijke verbondenheid
Terugkijkend op deze ochtend beklijft bij mij vooral het gevoel van menselijke verbondenheid. Verbondenheid met de kunstkijkers in mijn groepje, met de makers van deze kunst en met de personages in hun verhalen. Het is enorm boeiend en inspirerend om samen naar kunst te kijken, om verhalen op het spoor te komen, die van onszelf en die van anderen. Samen zie en ontdek je zoveel meer dan in je eentje.

Ik kijk er dan ook naar uit om zaterdag 28 maart weer op verhalenexpeditie te gaan.
Wil je mee? Meld je dan aan via boekingen@kunsthalkade.nl. Wacht niet te lang want gezien de interactieve, persoonlijke opzet van de workshop kunnen er maar een beperkt aantal deelnemers mee. 

Op de website van Kunsthal Kade vind je meer informatie over deze indrukwekkende tentoonstelling en kun je ook de ervaringen van deelnemers aan deze workshop lezen.

[/et_pb_text][/et_pb_column][/et_pb_row][et_pb_row column_structure=”1_3,1_3,1_3″ _builder_version=”4.3.2″][et_pb_column type=”1_3″ _builder_version=”4.3.2″][et_pb_image src=”https://www.edithdewit.nl/wp-content/uploads/2020/02/IMG_6169.jpg” _builder_version=”4.3.2″][/et_pb_image][/et_pb_column][et_pb_column type=”1_3″ _builder_version=”4.3.2″][et_pb_image src=”https://www.edithdewit.nl/wp-content/uploads/2020/02/IMG_6173.jpg” _builder_version=”4.3.2″][/et_pb_image][/et_pb_column][et_pb_column type=”1_3″ _builder_version=”4.3.2″][et_pb_image src=”https://www.edithdewit.nl/wp-content/uploads/2020/02/IMG_6176.jpg” _builder_version=”4.3.2″][/et_pb_image][/et_pb_column][/et_pb_row][/et_pb_section]

Somewhere over the rainbow, is soms gewoon in je achtertuin.

[et_pb_section fb_built=”1″ _builder_version=”3.27.3″][et_pb_row _builder_version=”3.27.3″][et_pb_column _builder_version=”3.27.3″ type=”4_4″][et_pb_text _builder_version=”3.27.3″ hover_enabled=”0″]

Vanmorgen keek ik tijdens het tandenpoetsen opzij door het badkamerraampje en zag tot mijn verrassing een regenboog. En de vogels riepen zo hard of ik buiten kwam spelen dat ik er wel gehoor aan moest geven.

Tussen twee regenbuien door liep ik langs het valleikanaal achter ons huis. Het was een mooie morgen. Het water, de weidsheid van het landschap en de vogels die elkaar toezongen gaven me een enorm gevoel van vrijheid. Van ruimte en lucht, van hier en nu. En dat is heel wat voor iemand die het grootste gedeelte van haar tijd doorbrengt in de krochten van haar hoofd. Het leek wel of de vogels vastbesloten waren om me daar te houden, in dat hier en nu. Om niet te midden van alle schoonheid af te dwalen naar gedachten en verlangens over daar en dan. Somewhere over the rainbow. Verlangens naar nieuwe ontmoetingen, nieuwe landschappen, nieuwe ervaringen.

Verlangens zijn vreemde dingen. Enerzijds zetten ze ons in beweging en motiveren ze ons om mooie dingen in de wereld te zetten. Om de regie over ons leven te nemen, de hoofdrol te spelen in ons eigen levensverhaal. Anderzijds kunnen verlangens ons ook het hoofd op hol brengen, ons lokken als sirenen en op de rotsen laten lopen. Zoals J.K. Rowling het laat verwoorden door Perkamentus In Harry Potter en de Steen der wijzen: in de spiegel van NEREGEB ziet de tevreden mens alleen zichzelf zoals hij is. Harry raakt zo gefascineerd door de spiegel, waarin hij zijn gestorven ouders levend en wel ziet, dat Perkamentus deze laat weghalen. 

Wat zie jij als je kijkt in de spiegel van NEREGEB? Voor de niet Harry Potter ingewijden; de spiegel van begeren. En hoe kun je ooit het onderscheid zien tussen verlangens die je vleugels geven en verlangens die je zinnen begoochelen en je bootje doen kapseizen? Het antwoord op de vraag, als dat er al is, heb ik nog niet gevonden. Maar heel soms op momenten als deze ochtend voel ik het in een flits, een verlangenvrij moment waarop ik ontdek dat de regenboog uitkomt in mijn achtertuin. 

Ik laat je graag meegenieten van de ochtend serenade van de vogels.

[/et_pb_text][et_pb_video src=”https://youtu.be/3grQkkKJdNE” _builder_version=”3.27.3″ hover_enabled=”0″][/et_pb_video][/et_pb_column][/et_pb_row][/et_pb_section]

geboren uit de creatieve onderstroom: Albert de magische draak

[et_pb_section fb_built=”1″ _builder_version=”3.27.3″ hover_enabled=”0″ fb_built=”1″ _i=”0″ _address=”0″ custom_padding=”0px||||false|false”][et_pb_row _builder_version=”3.27.3″ _i=”0″ _address=”0.0″][et_pb_column type=”4_4″ _builder_version=”3.27.3″ _i=”0″ _address=”0.0.0″][et_pb_text _builder_version=”3.27.3″ hover_enabled=”0″ _i=”0″ _address=”0.0.0.0″]

Sinds kort zit ik op boetseerles. Lekker met m’n handen in de klei. Een heel aards goedje, maar op de een of andere manier associeer ik klei ook met iets magisch. Een plastisch mengsel dat in iedere gewenste vorm te plooien is en onbuigzaam wordt als je het verhit. Uit een homp klei kun je maken wat je wilt. Voor iemand als ik die veel creëert met behulp van taal en woorden is boetseren een andere, meer fysieke manier om toegang te krijgen tot de creatieve onderstroom. Het ter plekke laten ontstaan. Alles kan. Niets is goed of fout. 

Deze ochtend herrees er een draak uit de klei. Een magisch wezen dat tot de verbeelding spreekt en in veel mythes, sprookjes maar ook nieuwere verhalen zijn opwachting maakt. In de Europese verhalen veelal als een gevaarlijk, vuurspuwend wezen dat verslagen moet worden. In landen als China juist een teken van voorspoed. 

Mijn draak ziet er niet bepaald angstaanjagend uit. Het is een welwillend exemplaar, ik heb hem Albert gedoopt. Die naam lijkt op de een of andere manier bij hem te passen. Straks gaat Albert de oven in. Daar wordt hij hard van.

Creativiteit is een prettige manier om het innerlijke drakennest eens op je gemak te verkennen.

Wist je trouwens dat draken, als je kijkt naar hun symbolische betekenis, staan voor het ‘onderbewuste’? Een draak woont vaak in een onderaardse grot, waar hij (of zij?) een schat bewaakt. Om je innerlijke draak te verslaan (of te temmen!) en je schat te vinden moet je in je eigen binnenste afdalen. Creativiteit is een prettige manier om dat drakennest eens op je gemak te verkennen. Door te tekenen, boetseren, schrijven, te componeren, te breien, haken, naaien, hout te bewerken etc, etc. dompel je jezelf even in de creatieve onderstroom, zonder er in te verdrinken of meegesleurd te worden. Wat kun je daar zoal aantreffen, welke heksen, draken en andere engerds? Misschien valt het wel mee en verdienen die onbekende en onbeminde schaduwwezens ook een plekje in je verhaal. Of in het geval van mijn draak Albert een plaatsje in de vensterbank. 

In mijn boek In de voetsporen van de heldin kun je meer lezen over draken temmen en heksen te slim af zijn.

[/et_pb_text][/et_pb_column][/et_pb_row][/et_pb_section]

Is de bel al gegaan?

[et_pb_section fb_built=”1″ _builder_version=”3.27.3″ fb_built=”1″ _i=”0″ _address=”0″][et_pb_row _builder_version=”3.27.3″ column_structure=”3_4,1_4″ custom_padding=”2px||||false|false” hover_enabled=”0″][et_pb_column _builder_version=”3.27.3″ type=”3_4″][et_pb_text _builder_version=”3.27.3″ hover_enabled=”0″ text_font_size=”16px”]

Ik ben 48 jaar en vandaag krijg ik mijn eerste balletles!
Toen ik dat tegen mijn 18-jarige zoon zei vanmorgen, keek hij mij achterdochtig aan. Nam ik hem in de maling? Kennelijk kon hij zich mij niet voorstellen in een roze tutu. Nou heb ik ook geen roze tutu (jammer maar helaas), maar ik heb wel voor het eerst van mijn leven balletles.

Was dit een lang gekoesterde droom van me? Nou nee, eigenlijk niet. Maar soms komt er op een bepaald moment in je leven iets voorbij en denk je opeens: Ja, leuk! Zo werkt dat bij mij althans. Als Alice in Wonderland die het witte konijn achterna rent, zo laat ik mij ook graag leiden door mijn nieuwsgierigheid en enthousiasme. Er valt ook zoveel te ontdekken!

SPEELTIJD

Zo ga ik ook te werk in mijn werk. Voor mij geen vastomlijnd ondernemingsplan, geen strategie, geen seven steps to succes. Niet omdat ik daar niet in geloof, maar omdat het voor mij averechts werkt. Juist het niet weten waar ik volgend jaar sta met mijn bedrijf, welke hoofd- en zijwegen ik allemaal heb ontdekt, maakt het ondernemerschap voor mij zo aantrekkelijk.

[/et_pb_text][/et_pb_column][et_pb_column _builder_version=”3.27.3″ type=”1_4″][et_pb_image src=”https://www.edithdewit.nl/wp-content/uploads/2019/12/balletkleurklein.jpg” _builder_version=”3.27.3″ hover_enabled=”0″][/et_pb_image][/et_pb_column][/et_pb_row][et_pb_row _builder_version=”3.27.3″ hover_enabled=”0″ _i=”0″ _address=”0.0″ custom_padding=”0px||||false|false”][et_pb_column type=”4_4″ _builder_version=”3.27.3″ _i=”0″ _address=”0.0.0″][et_pb_text _builder_version=”3.27.3″ hover_enabled=”0″ _i=”0″ _address=”0.0.0.0″ text_font_size=”16px”]

Ik gedij vooral bij veel speeltijd en in de speeltijd leer ik steeds nieuwe creatieve vormen die ik dan weer kan inzetten voor mijn klanten. Ik leerde illustreren, filmpjes maken en nam luisterboeken op, schreef blogs en artikelen, ik schreef een boek, en toen nog één en toen nog één. Ik schreef liedteksten en componeerde melodietjes. Gewoon voor de fun. En ik leerde al spelend veel leuke, mooie mensen kennen. 

IS DE BEL AL GEGAAN?

Hoe sta jij tegenover spelen? Maak jij er ruimte voor tijdens je werk of zie jij spelen als iets compleet anders dan werken? Vroeger op school kondigde de bel het speelkwartier aan. Maar als je eenmaal groot gegroeid bent, lijkt het speelkwartier weggesaneerd. Alsof spelen niet belangrijk meer is. Wat deprimerend! Ik zeg, we hebben meer speelruimte en meer speeltijd nodig. Niet als het werk gedaan is, maar als we aan het werk zijn. Want daar leer je van én daar word je blij van.


MINDER GRIJS, MEER GEEL

Ben je zzp’er dan heb je de fantastische mogelijkheid om je vrije speelruimte te pakken. Weg met saaiheid en sleur! Wat bied je jouw klanten? En hoe vertel je dat? Kan het ook anders, leuker, verbeeldingsvoller, creatiever? Minder grijs, meer geel? Let’s play!
Wees alert op dat gevoel in je maag als er iets op je pad komt waar je enthousiast van wordt, ook al weet je niet wat voor nut het heeft en waar het toe zal leiden.
Vanavond leidt dat gevoel mij naar mijn eerste balletles. En wat deze spelende vrouw daarvan gaat leren? Nog geen idee, maar waarschijnlijk heb ik morgen wel spierpijn. Part of the game;-)

[/et_pb_text][/et_pb_column][/et_pb_row][/et_pb_section]

Waar broed jij op?

[et_pb_section fb_built=”1″ _builder_version=”3.22″ fb_built=”1″ _i=”0″ _address=”0″][et_pb_row column_structure=”1_2,1_2″ _builder_version=”3.27.3″ background_size=”initial” background_position=”top_left” background_repeat=”repeat” _i=”0″ _address=”0.0″][et_pb_column type=”1_2″ _builder_version=”3.25″ custom_padding=”|||” _i=”0″ _address=”0.0.0″ custom_padding__hover=”|||”][et_pb_text _builder_version=”3.27.3″ background_size=”initial” background_position=”top_left” background_repeat=”repeat” hover_enabled=”0″ _i=”0″ _address=”0.0.0.0″ text_font_size=”18px”]

‘s Ochtends vroeg word ik gewekt door het drukke gekwetter van de vogels in mijn buurtje. Allemaal zijn ze druk bezig om een nest te bouwen waarin ze straks veilig hun eieren kunnen leggen. De eerste zwaluwen heb ik al weer zien vliegen, het broedseizoen is begonnen. Een periode die voorafgegaan wordt met drukte en dan overgaat in…stilzitten en wachten. Geduld, geduld, geduld.

 

[/et_pb_text][/et_pb_column][et_pb_column type=”1_2″ _builder_version=”3.25″ custom_padding=”|||” _i=”1″ _address=”0.0.1″ custom_padding__hover=”|||”][et_pb_image src=”https://www.edithdewit.nl/wp-content/uploads/2019/10/enrico-sottocorna-ycQd5Znxfg0-unsplash.jpg” _builder_version=”3.27.3″ hover_enabled=”0″][/et_pb_image][/et_pb_column][/et_pb_row][/et_pb_section][et_pb_section fb_built=”1″ _builder_version=”3.27.3″ hover_enabled=”0″ fb_built=”1″ _i=”0″ _address=”0″ background_color=”#f9f370″][et_pb_row _builder_version=”3.27.3″ background_size=”initial” background_position=”top_left” background_repeat=”repeat” _i=”0″ _address=”0.0″][et_pb_column type=”4_4″ _builder_version=”3.25″ custom_padding=”|||” _i=”0″ _address=”0.0.0″ custom_padding__hover=”|||”][et_pb_text _builder_version=”3.27.3″ background_size=”initial” background_position=”top_left” background_repeat=”repeat” hover_enabled=”0″ _i=”0″ _address=”0.0.0.0″]

Creatieve stroom

Geduld is een schone zaak, maar geen gemakkelijke. Soms wil je sneller, verder, zie je een doel voor je dat zo prachtig is dat je niet wilt wachten om het te bereiken. Het hebben van een doel maakt het enerzijds ook weer gemakkelijker om te wachten, je weet waarvoor je het doet. Geduld oefenen zonder doel is nog veel lastiger. Het broeden op iets zonder te weten wat er uiteindelijk geboren gaat worden – of er sowieso iets uit het ei komt – vraagt naast geduld om blind vertrouwen, vertrouwen op de creatieve stroom van het leven.

Grote schoonmaak

In de winter gaat die stroom van creativiteit tijdelijk ondergronds, de aarde in. Ook in ons eigen leven zijn er periodes waarin de creativiteit trager, stroperiger is, dat hoort erbij. Maar die stille periodes dragen altijd al het zaadje voor de nieuwe bloei. Soms is de creatieve stroom geblokkeerd, is het zuurstofrijke water vervuild geraakt en is het tijd voor een grote schoonmaak voordat alles weer vrijelijk kan stromen. Dan moet je niet langer wachten, maar in actie komen. De grote schoonmaak beginnen. Oude zooi weggooien, zodat er ruimte komt voor de nieuwe geboorte.

Hoe staat het met jouw creatieve leven? Is er iets in jou dat geboren wil worden? Dat erop wacht om door jou in de wereld gezet te worden? Een kunstwerk, een idee, jouw verhaal? Blijf rustig broeden en als je voelt dat het tijd is en je hebt wat hulp nodig bij de geboorte van je verhaal. Weet me dan te vinden. In één of meerdere storysessies gaan we samen aan de slag om jouw unieke verhaal op het spoor te komen en om er woorden aan te geven. Dit heeft al vaak geleid tot prachtige co-creaties.

[/et_pb_text][/et_pb_column][/et_pb_row][et_pb_row _builder_version=”3.27.3″ column_structure=”1_2,1_2″][et_pb_column _builder_version=”3.27.3″ type=”1_2″][et_pb_cta title=”gratis werkboek” button_text=”Clicks” _builder_version=”3.27.3″ hover_enabled=”0″]

In het gratis werkboek behorend bij mijn boek In de voetsporen van de heldin vind je tips en tools om ruimte te maken voor een nieuwe geboorte (met name in de eerste 3 episodes).

[/et_pb_cta][/et_pb_column][et_pb_column _builder_version=”3.27.3″ type=”1_2″][et_pb_image src=”https://www.edithdewit.nl/wp-content/uploads/2019/04/afbeelding-werkboekcontour.jpg” _builder_version=”3.27.3″ hover_enabled=”0″][/et_pb_image][/et_pb_column][/et_pb_row][/et_pb_section]